ఆధునిక నాటక బ్రహ్మ మోహన్ రాకేశ్







ఆధునిక నాటక బ్రహ్మ మోహన్ రాకేశ్

Dr. S V S S Narayana Raju

సంపాదకీయం

స్రవంతి,

ద్విభాషా మాస పత్రిక, డిసెంబర్ – 2004.

संपादकीय,

स्रवंति,

द्विभाषा मासिक पत्रिका, दिसंबर – 2004.



హిందీ సాహిత్య జగత్తులో అత్యంత ప్రతిభావంతుడైన మోహన్ రాకేశ్ విభిన్న సాహిత్య ప్రక్రియలలో తన రచనా వ్యాసంగాన్ని కొనసాగించారు. మోహన్ రాకేశ్ నాటకము, నవల, కథ, విమర్శ, ఏకాంకి, బీజ్ నాటక్, పార్శ్వ నాటక్ మరియు విభిన్న సాహిత్యక ప్రక్రియలలో తనదైన ముద్ర వేసిన మహా మనిషి, మోహన్ రాజేశ్ పంజాబు రాష్ట్రంలోని అమృత్సర్లో జనవరి 8, 1925వ సంవత్సరమున జన్మించాడు. 16 ఏళ్ళ ప్రాయంలోనే తండ్రిని కోల్పోయిన కారణంగా కుటుంబ బాధ్యతలు ఆయన భుజస్కంధాలపై పడ్డాయి. మోహన్ రాకేశ్ యొక్క స్వతంత్ర భావాలు మరియు వ్యక్తిత్వం కారణంగా ఎన్నో ఉద్యోగాలు చేసినప్పటికీ ఎక్కడా కూడా ఎక్కువ కాలం ఇమడలేక పోయాడు. మోహన్ రాకేశ్ కు యాత్రాజీవనమంటే అత్యంత ప్రీతి. ఈ కోరికే ఆయన మొత్తం భారత దేశాన్ని చుట్టి రావడానికి కారణం. మోహన్ రాకేశ్ కు నాలుగువైపులా ఉన్న మిత్రులు ఆయన గురించి మాట్లాడుతూ "మోహన్ రాకేశ్ మంచి రచయిత మరియు చెడ్డ మనిషి" అని ప్రచారం చేశారు.

హిందీ నాటక రంగం మరుగున పడుతున్న దశలో రంగస్థలము, నటుడు, దర్శకుడు మరియు ప్రేక్షకుడిని కలుపుటకు కొత్త ప్రయత్నాన్ని ప్రారంభించిన మహోన్నత రంగస్థల ప్రేమికుడు మోహన్ రాకేశ్. ఆయన రచనలు చాలా ఖ్యాతిని గడించాయి. ఆయన రచించిన నాటకాలు అనేక నగరాలలో టిక్కెట్టుతో అనేక రోజులపాటు వరుసగా ప్రదర్శించబడటమే ఆయన నాటకతృష్ణకు నిదర్శనము. కథావస్తువు కనుగుణంగా రంగస్థలాన్ని మరియు ఆయన ప్రయోగించిన సరికొత్త నాట్యభాష మోహన్ రాజేశ్ ను ఆధునిక నాటక బ్రహ్మగా ప్రతిష్టించాయి. మోహన్ రాకేశ్ నిరంతరం నాటకమే తన జీవితంగా భావించి హిందీ నాటకాన్ని తిరిగి పునరుజ్జీవింపచేయటమే కాక అనేక మంది నాటక ప్రియులకు పునరుత్సాహితులను చేసింది.

మోహన్ రాకేష్ నెహ్రూ ఫెలోషిప్ పై "నాటకంలో సరియైన శబ్ద అన్వేషన్" (नाटक में सही शब्ध की खोज) పైన పరిశోధన చేస్తుండగా విధి వక్రించి 3 డిసెంబర్, 1972న పరమపదించారు. మోహన్ రాకేశ్ హిందీ నాటక రంగానికి ఒక ధృవతార. మోహన్ రాకేశ్ రచనలను చూసినట్లయితే ఆయన చేసిన ప్రయోగాలు తెలుస్తాయి.

ముఖ్య రచనలు :

(1) ఆషాఢ కా ఏక్ దిన్:

(2) లహరోం కే రాజహంస్

(3) ఆధే-అధూరే

(4) పైర్ తలే కీ జమీన్ (అసంపూర్ణ రచన)

(5) అండె కే ఛిల్కే అన్య ఏకాంకీ తథా బీజ్ నాటక్

(6) రాత్ బీత్నే తక్ తథా అన్య ధ్వని నాటక్

నవల, కథ, వ్యాసములు, విమర్శలు, యాత్రలు, సంస్కరణ మొదలగునవి.

డా. నారాయణరాజు

సహ సంపాదకులు

Popular posts from this blog

“कबीर के दृष्टिकोण में गुरु”

Image
“ कबीर के दृष्टिकोण में गुरु ” प्रो. एस.वी.एस.एस. नारायण राजू     पूर्णकुंम्भ – साहित्यिक मासिक पत्रिका                        मई      - 2002                  भक्तिकालीन सभी सन्तों में से कबीर की वाणी सबसे अधिक सशक्त एवं सक्षम है. कबीर ने तत्कालीन समस्त धर्म साधनाओं, उपासना- पद्धतियों साधना प्रणालियों आदि का गहन अध्ययन करके अपने विचार प्रकट किए हैं. साथ ही वे उच्चकोटि के साधक भी रहे हैं. कबीर का साहित्य जन-जीवन को उन्नत बनानेवाला है, मानवता का पोषक है, विश्व बन्धुत्व की भावना को जाग्रत करनेवाला है. कबीर की साधना में “ गुरु ” को अत्यधिक महत्व प्रदान किया गया है. कबीर की दृष्टि में गुरु “ गोविन्द ” से भी बढ़कर है, क्योंकि          “ हरि रुँठे गुरु ठौर है, गुरु रुँठे नहिं ठौर ” कहकर कबीर ने गुरु को सबसे बडा आश...
Read more

वैज्ञानिक और तकनीकी हिंदी

Univer sity Hindi Jo urnal ISSN : 2347-9612 July- D ecember 2014  वैज्ञानिक और तकनीकी हिंदी प्रो.एस.वी.एस.एस.नारायण राजू प्रयोजनमूलक हिंदी के आनुषंगिक संदर्भ  पहले पहल आनुषंगिक संदर्भ  क्या है ?   आनुषंगिक का अर्थ है गौण रुप से साथ चलनेवाला, संबध्द चिकित्सा, संयुक्त, अनिवार्य, गौण, सदृश, आनुपातिक और Incidental, प्रयोजनमूलक हिंदी के आनुषंगिक संदर्भ  में वैज्ञानिक और तकनीकी हिंदी के बारे में चर्चा करने के पहले मैं प्रयोजनमूलक हिंदी और तकनीकी तथा वैज्ञानिक हिंदी के बारे में संक्षेप में बताना चाहता हूँ. प्रयोजनमूलक हिंदी  से तात्पर्य है हिंदी का वह रूप जिसका हम अपने दैनिक जीवन  के निर्वाह के लिए उपयोग करते हैं. हमारे दैनिक जीवन में प्रशासनिक एवं पत्रकारिता के क्षेत्र में व्यवहार होनेवाले भाषा रूप को हम प्रयोजनमूलक हिंदी कहते हैं.  हम अपने दैनिक जीवन में अपने सगे संबंधियों या मित्रों को पत्र लिखते हैं यो ईमेयल के द्वारा समाचार भेजते हैं.  ई मेयल आदि द्वारा संपर्क करते वक्त जिस भाषा का प्रयोग किया जाता है उसे प्रयोजनमूलक हिंदी...
Read more

संशय की एक रात और युगीन संदर्भ

Image
yogyatha International Research Jo urnal ISSN : 2348-4225 October - December 2014   संशय की एक रात और यु गीन संदर्भ प्रो. एस.वी.एस.एस.नारायण राजू नरेश मेहता की “ संशय की एक रात ” नई कविता की विशिष्ट कृति है .  यह भी कहा जा सकता है कि “ संशय की एक रात ” जैसी कृतियों ने नई कविता के कथ्य को प्रबंधात्मक   शिल्प के सहारे संप्रेषित करके व्यापक दृश्य फलक प्रदान किया .  कवि ने मिथक के सहारे समकालीन परिवेश के आधुनिक बोध को उभारा है .  कवि ने इतिहास और पुराण में पुनरुत्थानवादी कवियों की भाँति सांस्कृतिक गौरव की खोज नहीं की , बल्कि पुरानी कथा में ‘ वस्तु ’   नवीनता लाने उसके माध्यम से युग की जटिल स्थितियों को परिभाषित करने का उपक्रम किया है.  इस काव्य का प्रकाशन सन् 1962 में हुआ है.  “ संशय की एक रात ” का कथानक राम कथा के उस अंश से संबंधित है जिस में लंका-युध्द की तैयारी में सेतु-बंध बनवा चुके हैं और उसका कथ्य है युध्द की समस्या और उससे संबंधित प्रश्नों पर चि...
Read more